Egemen tanımıyla araç mesaj göndermek için kullanılan
teknolojidir. İletişimde bulunma araçları, özellikle: (a) Posta,
telefon, veya televizyon gibi, mesajlar göndermek ve almak
için bir sistem; (b) mesajlar göndermek, askerleri ve erzakları taşımak için
yollar olabilir (The American
Heritage Dictionary). Dikkat
edilirse araç doğal değil yapay taşıma kanalı olarak ele alınmaktadır.
İletişimin olabilmesi için iletiyi taşıyan bir (veya birden
fazla) araç olması gerekir. Kulak olmazsa, duymayı gerektiren iletişim olamaz.
Göz olmazsa, görmeye bağlı iletişim yapılamaz. Dil, ses telleri, solunum yolu
organlarından biri çalışmazsa, söze dayalı iletişim gerçekleşemez. Ses
dalgaları yoksa, sözlü iletişim olanağı ortadan
kalkar. Tel yapan teknoloji olmadan telgraf olanaksızdır. Elektrik olmadan hiç
bir modern iletişim biçimleri olamaz. Osmanlı "menzil" sistemi
Tatarlarının kullandığı "atlar" olmasaydı, "ulaklık" olmazdı.
İletişimin olmasının ilk koşulu insanın varlığıdır. İnsan,
iletişimin hem aracı hem amacı, hem üreticisi hem taşıyıcısı hem de
tüketicisidir. İletişimin araçları:
(1) Doğal araçlar iletişimi üretmek için gerekli olan
ve varoluşla gelen öğelerdir: Doğal araçlar insanın
(a) vücut organları (göz, kulak, el, ses telleri, akciğer gibi) ve (b) kendi
dışındaki doğa ve diğer varlıklardır (hava, yer, su, ağaç, güvercin, at, eşek, deve gibi). İnsan duyuları, sesi
oluşturmak için gerekli solunum sistemini, ağız ve dili, ses dalgaları için
gerekli havayı, tokat atmak veya el sıkışmak için eli ve emeği gerektirir.
Elbette bütün bunların yanında amaçlı düşünsel süreci gerçekleştiren insan
beyni olması gerekir. Doğal araçların biçimlenişi biyolojik fiziksel
mental yapı ve hayat boyu toplumsal eğitim ve deneyimlerin
sonucu olur.
(2) Yapay araçlar iletişimi üretmek için gerekli
teknolojidir: Keser, kürek, oklava, kağıt, kalem,
mürekkep, orman ürünleri, kılıç, ok, yay, bıçak, balistik füzeler, kimyasal
silahlar, elektrik enerjisi, tel, kablo, basın teknolojisi, televizyon ve
bilgisayar, gramofon, plak, film, yapay-uydular, polis copu, işkence aletleri
ve para bu teknolojilere birkaç örnektir. Bunlar yapay araçlardır. Yapay
araçlar insanın (elinin ve beyninin) uzantısı olarak insan tarafından
biçimlendirilenlerdir.
(3) İletişimin işlenecek ham maddeleridir: örgütlü yaşamın
her anı, bu andaki ilişkiler, olaylar, oluşumlar, insan ilgi ve bilinci.
(4) Üretimin yapıldığı örgütlü yerdir: Okuldaki sınıf,
sandalyeler, yazı tahtası, televizyon binaları, sokak, park, meclis binası,
hapishane, işkence odası, toplantı salonu, ev mutfak, okul, iş yeri, fabrika.
İletişim araçlarındaki niteliksel ve niceliksel değişmeler
toplumların gelişmeleriyle birlikte olur. Bu değişmeler (a) araç çeşitliliği,
(b) araçlı iletişimin üretimi ve ürün dağılımı ve tüketimi, (c) ve mücadele
aracı olması yönünde olmuştur.
İletişim araçlarının bazıları pasiftir ve amaca göre
kullanıma açıktır: Örneğin hava, su, kablo, kalem, kağıt.
Bazıları onu yaratan teknolojik yapının ihtiyaçları ve amaçları ötesinde
kullanılma olasılıklarını oldukça sınırlarlar: Örneğin televizyon simetrik
olmayan bir iletişimin, savaş teknolojisinin araçları tahrip ve saldırganlığın
iletişim aracıdır.
Kapitalist dünyanın en gözde, en etken, en değerli iletişim
aracı paradır. Para, değer ölçüsü olarak, kapitalist pazar ilişkilerini
düzenler; ürünlerin ve yaratılan zenginliklerin dağılımında hiyerarşiyi kurar;
yatırım faaliyetleriyle büyür. Bu sadece ekonomik alanda olmaz, aynı zamanda, ideolojik
ve kültürel alanda, para (sermaye, kapital) arzuların, umutların ve düşlerin
dünyasında da egemenlik kurar. Paranın (sermayenin) gasp ve sömürü serüvenleri
popüler kültürde ve popüler düşlemede zenginleşme, ilerleme, modernleşme,
kalkınma ve çağdaşlaşma hikayeleri ve masallarına
dönüştürülür.
İletişimin aracı, kaynak sahipliği ve kaynak kullanımındaki
mülkiyet ilişkilerinden ayrı veya bağımsız değildir. Araç insan kaynağının ve
dolayısıyla mal varlığının ifadesidir. Toplumsal zenginlikler de toplum
yapısına göre bölüşülmüştür. Bu bölüşümde küçük bir azınlık büyük payı alırken,
büyük çoğunluk küçük parça üzerinde rekabete koşulur. Bu küçük parça da sadece
yaşamın temel gereksinmelerini minimum seviyede karşılayabilme düzeyinden öte
çok az gider.
İletişimde yapılan en ciddi hatalardan biri de “yazılı,
görüntülü ve sesli sözü” (dili) iletişim olarak nitelemektir. Ne araç ne de
araç üzerinde yüklü olan şey iletişimdir. Bir söz veya yazılı bir metin kendi
başına bir iletişim değildir. Araç ve araca yüklenen veya aracın taşıdığı
iletişim olamaz. İnsan iletişimi ancak sözü söyleyen (dinleyen), yazan (okuyan)
veya herhangi bir biçimde amacını ifade eden ve ifadenin
üzerinde uygulandığı insanla mümkündür.