Uluslararası iletişimin olabilmesinin ön koşulu ulus denen
siyasal birimlerin ve bu birimler arasında ilişkilerin varlığıdır. Dolayısıyla
eğer ulus yerine siyasal birim olarak kavim varsa, o zaman ilişki ve
dolayısıyla iletişimler de kavimler arası iletişim olur.
Uluslararası iletişim öncelikle makro-seviyedeki ilişkileri
anlatır. Burada birim uluslardır. Dolayısıyla, ulus birimleriyle ilgili
siyasal, kültürel, ekonomik, eğitim, turizm, çevre, işçi göçü, ücret
politikaları, gümrük konuları, yatırım, üretim, dağıtım ve uluslararası
diplomatik ilişkiler uluslararası iletişim kapsamı içine girer. Bu ilişkiler
tek yönlüden, ikili ve çok yönlüye kadar değişir. Tek yönlü olanlar bir ülkenin
kendi başına bir veya birden fazla ulusu ilgilendiren konularda aldığı ve
(zorla, baskıyla, şantajla, iknayla) uyguladığı kararları ve ilişkileri içerir.
İkili ilişkiler yakın güce sahip uluslararasında yapılan karşılıklı
anlaşmalarla yürütülen ilişkilerdir. İkili ilişkiler güçlü ile güçsüz arasında ise,
bu aslında tek yönlüdür. Çoklu ilişkiler bölgesel (NATO), veya küresel
(Birleşmiş Milletler) gruplaşmalarla oluşur.
Ticaret ilişkilerinin düzenlenmesi makro seviyede
uluslararası bir karaktere sahiptir. Firma bazında ticari ilişkiler
uluslararası ticaretin en yoğun yürütülme biçimleridir. Bir tüccarın diğer
ülkelerde ticaret yapması veya yatırım yapması uluslararasında düzenlenmiş
kurallara ve geleneklere göre yürütülen mikro-seviyede bir ilişkidir. Bu
bağlamda dev firmaların ve küçük tüccarların dış ile yaptığı alışveriş
uluslararası ticari ilişkilerin bütünleşik bir parçasıdır.
Uluslararasındaki siyasal ve ekonomik anlaşmalarla işçi
göçünün düzenlenmesi uluslararası bir ilişkiyi anlatır. Aynı durum seyahat ve
turizm endüstrilerinin olduğu ve milyonlarca insanın bir yerlere gitmesini
içeren turizm ilişkilerinde de vardır.
Kitle iletişimi bağlamında uluslararası iletişim (a) kitle
iletişim teknolojilerinin örgütlenme, üretim ve dağıtım biçimleri, (b) iletişim
ürünlerinin, profesyonel ideolojilerin, yasal yapıların ve iş kültürünün
transferi, benimsetilmesi ve benimsenmesi ile ilgili ilişkileri kapsar.
Özlüce, uluslararası iletişim uluslararasında olan bütün
ilişki biçimlerini içerir. Uluslararası ilişkilerin olduğu her mekan ve zamanda
iletişim vardır. Uluslararası iletişim sadece kitle iletişim ürünlerinin
(örneğin tv programlarının, filmlerin, müzik kasetlerinin, CD’lerin) akışı
değil, aynı zamanda sermayenin ve emeğin akışı ve kullanım biçimini de içerir.
Hemen her zaman siyasal ile ekonomik iç içedir ve her siyasalın temelinde daima
kısa veya uzun vadeli ekonomik çıkar ve güç hesapları yatar. Avrupa Birliği’nin,
IMF’nin veya Dünya Bankasının Türkiye’ye karşı, örneğin, insan hakları
ihlallerini öne sürerek aldığı tavırlar ve kararları belirleyen faktör, bu güç
merkezlerinin insana verdiği insanca değerden asla kaynaklanmaz. İnsan
haklarıyla insana verilen değerin altında daima ekonomik çıkarlar ve güç
ilişkileriyle gelen planlı amaçlar vardır. Bu ilişkilerde eğer insana insanca
değer verme işlevsel ise, ideolojik politikalar ona göre biçimlendirilir. Eğer
diğer bir ulusa baskı için insan hakları bahaneleri kullanılması gerekiyorsa,
kullanır. Bu baskı demokrasi, özgürlük, hak, hukuk ve insanlık adına insanları
öldüren bir savaş iletişimi biçiminde olabilir. Uluslararası kapitalist
sermayenin diğer ülkelerde insan hakları ve demokrasi şampiyonluğunun doğası
böyledir. Böyle olmasaydı, bu firmalar kendi ülkelerinde fabrikaları kapatıp
orada insanların işsiz kalmasına neden olmazlardı. Türkiye gibi ülkelere gelip
azami kar için insanları en kötü koşullarda en düşük ücretle çalıştırmaz ve
dünyada yoğun yoksulluk yaratmazlardı. Çeşitli uygulamalarla sendikalaşmayı
parçalamaz ve en uygun sömürü yollarını aramazlardı. Katılımcı yönetim gibi
bilinç yönetimiyle çalışanların kendi sömürülerine gönüllü ve verimli bir
şekilde katılmalarını sağlamaya çalışmazlardı.
Ulus içi ve uluslararası siyasal, kültürel ve ekonomik
düzende iletişim yapıları bu düzenin bütünleşik bir parçasıdır. Dünyadaki
global siyasal, kültürel ve ekonomik pazar yapısının işlemesi ve amaçlarına
ulaşması ancak iletişim ile mümkündür. Bu bütünleşiklik yanında, uluslararası
siyasal, kültürel ve ekonomik iletişim devletler seviyesinde ikili veya
uluslararası çoklu örgütlenmelerle yürütülür. Bu yürütme, organik bir oluşumun
değil, belli egemenlik ilişkileriyle olur. Bu nedenle statik değil, dinamik,
yani değişen güç yapılarına göre değiştirilen bir yapıya sahiptir.
Firmalar seviyesindeki uluslararası iletişim özel teşebbüsler
arasındaki rekabet, anlaşma, birleşme gibi biçimlerde kendini gösterir.
Devletlerin rolü çoğu kez iç ve dış ilişkilerde kamu ve özel sektörlerin
çıkarlarını gerçekleştirme yönünde düzenlemeler yapmak ve sektör olarak pazara
katılmak biçimindedir. Devlet en iyi şekliyle, çıkarların çatıştığı ve
uzlaşmaya vardığı ve bu uzlaşmanın "haklı ve doğru" temele dayanma
yerine çeşitli baskı ve güç kullanımı temeline dayandığı güç mücadelesi
alanıdır.
Günümüzde birbiriyle
karmaşık iletişim şebekeleriyle bağıntılı kapitalist pazar yapısı (a) üretim,
dağıtım ve tüketimde azami çıkar sağlama hesaplarını gerçekleştirir; (b) üretim
faaliyetlerinin amacını ve türünü; (c) üretimin ve dağıtımın nerede ve nasıl
yapılacağını (ç) uzmanlaşma biçimini, derecesini ve hangi ülkede nasıl
olacağını; (d) emek, mal ve hizmetler için yapılacak harcamaların tarzını
saptar; (e) teknolojik icatların ve yeniliklerin doğasını, kapsamını ve yerini
belirler.
Uluslararası iletişimin üretim tarzı (örneğin IMF’nin borç
verme koşulları, özelleştirme kararları ve uygulamaları) ve bu tarz içindeki
ilişki biçimleri, dünyadaki materyal üretim ve siyasal egemenlik ilişkilerinin
doğasını anlatır. Örneğin Birleşmiş Milletlerde, ülkeler arasındaki ikili veya
çoklu ticari ve diplomatik ilişkilerle sürdürülen yapı ve bu yapının iletişim
tarzı uluslar arasında yaşanan egemenlik mücadelelerinin belli bir durumunun
ifadesidir. Uluslararası ilişkilerde, aynı zamanda, ithalat ve ihracat, özel
teşebbüsün tekelleşme, rekabeti ortadan kaldırma, ücret ve iş koşullarını kendi
çıkarlarına göre biçimlendirme gibi hareketleri ve ilişkileri düzenlenir.
Benzer şekilde, turizm ilişkilerinde insan trafiğinin ve kaynakların akışının
uluslararası düzenlenmesi yapılır. Bu düzenlenmeler, evrensel adalet, haklılık,
insan hakları ve özgürlük ilkelerine göre değil, dünya pazarlarındaki egemenlik
ilişkilerinin dinamiğine göre biçimlenir.
Uluslararası iletişimin üretiminde egemen tarz, gelişmiş
ülkeler arasında pazar tutma, genişletme ve pazar payını artırma politikaları
biçimindedir. Gelişmiş ülkelerle diğer ülkeler arasında ise, ilişkiler farklı
biçimde yürütülür. Bu biçim temel olarak birbirini destekleyen üç genel alan
içinde olur: (a) Ekonomik güçten ve bu gücün temsilcisi olan uluslararası
örgütlerden geçerek sağlanan ekonomik kontrol ilişkileri: Örneğin, teknolojik
araç ve ekonomik örgütlenme biçimlerinin transferi, doğrudan ve ortak
yatırımlar, kalkınma planları, yardım ve borç politikalarıyla gelen ve
sürdürülen ekonomik kontrol; bu kontrolün kendi bilinci ve ideolojisinin
yaratılması; (b) Siyasal ve kültürel örgütlenme biçimlerinin transferiyle gelen
siyasal ve kültürel kontrol: Bu yolla kurulan siyasal yapılar içinde ve
arasındaki resmi, meşrulaştırılmış ve gayrimeşru ilişkiler; (c) Savaş
teknolojileriyle elde edilen üstünlükten geçerek kaba-güce dayanan şantaj ve
sindirmeyle hem ekonomik hem de siyasal kontrolü destekleme ve sağlama biçimi.
Ekonomik ve siyasal örgütlenmeler, bu örgütlenmelerin çalışma
biçimleri ve bu biçimlerin bilinçleriyle oluşturulan egemenlik (ve aynı zamanda
mücadele) yapısının kalıcılığı, örneğin kapitalist özel teşebbüsün ücretli
kölelik sisteminin iş yerinde ve siyasal yapılarla kurduğu soğuk terör, ancak
bu terörü destekleyen meşrulaştırılmış kaba gücün (adalet sisteminin)
varlığıyla sürdürülebilir.
Ücretli köleliğe katmaya ve katılmaya karşı direnen insanlar kölelik sistemine
ciddi tehlike olarak dururlar. Kitleleri ikna için, endüstriyel yapıların ve bu
yapıları destekleyen siyasal mekanizmaların direnenleri hapse atma ve sabıka
kaydı ile işe almama gibi soğuk terörüne ek olarak, sıcak terörle sağlanma
mekanizmaları kurulur. Siyasal yapının önemli bir parçası olan bu mekanizmaların
ardında güçlü bir savaş ve baskıyla sindirme endüstrisi durur. Günümüzde
ideolojik egemenliği (bilinç yönetimini, beyin yönetiminden geçerek egemenliği)
kapitalizmin başarısının temel taşı olarak sunmak yeterli değildir. İnsanların
kendi köleliklerine katılmalarının nasıl bir katılma olduğunu, bunun
endüstriyel ve siyasal yapıların soğuk ve sıcak teröründen geçerek sağlandığını
bilmek gerekir (Conor, 1994; Schiller; Erdoğan, 1995; Mattelart, 1994).
1970'lerin başında dünya ekonomik ve iletişim düzeni tartışmaları
giderek yoğunlaştı. 1974'de BM General Assembly'nin özel bir oturumunda
tarafsız ülkeler Amerika’nın tek yönlü egemenliğine karşı Yeni Uluslararası
Ekonomik Düzen talep ettiler. 1976'da taleplere Yeni Dünya Enformasyon ve
İletişim Düzeni çağrısı eklendi. 1977'de International Commission for the Study
of Communication Problems (MacBride Commission) iletişim sorunlarını incelemek
için çalışmaya başladı. 1980'de rapor sunulduğunda, UNESCO'da Amerika’nın ve
İngiltere’nin şiddetli tepkisiyle karşılaştı. 1980'lerin sonuna kadar
konferanslar yapıldı, bildiriler yayınlandı; kararlar alındı; uygulamalara geçildi.
ABD şantaja başladı: UNESCO'ya ekonomik fonu ödememeyi kesti. 1984'de Amerika
ve 1985'de İngiltere UNESCO'dan çekildi. Çünkü medya şirketlerinin emperyalist
askeri-endüstriyel-iletişim kompleksini oluşturdukları, bu iletişim firmaları
tarafından üretilen kültür ve iletişimin diğer ülkelerin kültür ve iletişiminin
üzerinde bozucu ve yok edici bir egemenlik kurduğu, dünyadaki iletişim
düzeninin dengesiz olduğu, enformasyon akımının tek yönlü olarak çalıştığı,
bunun ekonomik ve kültürel egemenlik ile birlikte gittiği, enformasyonda
koloniciliğin son bulması için yeni bir ekonomik ve iletişim düzeninin
kurulması gerektiği söyleniyordu.
1985'lerde başlayan dönüşüm 1990'a varıldığında Amerika’nın
yeniden UNESCO’da egemenliğini kurmasıyla sonuçlandı. Amerikan tezine göre,
uluslararası iletişim düzeninde üçüncü dünya ülkelerine doğru daha çok
enformasyon akımı, daha çok teknoloji transferi, daha çok yardım, daha çok
eğitim ve talim gerekir. Bu politika günümüzdeki Avrupa Birliği’nin Altıncı
Çerçeve politikalarıyla örtüşmektedir.
İnsanlar belli coğrafyada yaşar ve oradaki kaynakları
kullanırlar; tarihsel sosyali (toplumu) ve sosyal-kendilerini bu yer içinde
üretir ve yeniden üretirler. Yerin örgütlenmesi ve kaynakların kullanımı bu
üretim tarzıyla benzeşim içindedir. Belli yerlerdeki üretimle zenginlikler (ve
yoksulluklar) yaratılır ve bölüşülür. Günümüzde yer siyasal olarak uluslar
biçiminde örgütlenmiştir. Bu mekan toprağıyla, yer üstü ve yer altı
zenginlikleriyle, akarsuları, gölleri ve denizleriyle siyasal egemenlik iddia
eden ulusal birimin kontrolündedir. Fakat çoğu ülkeler için asıl kontrol
uluslararası anlaşmalarla ve ilişkilerle ulusal birimler içinde iş yapan,
“emperyalist” olarak nitelenen güçlerin ve onların yerel ortaklarının
elindedir. Uluslararası olarak ayrılmış alanlar (örneğin denizler) de aynı
güçlerin kullanım ve kontrolü altındadır. Pazar
ise ulusal ve uluslararası pazar olarak şekillenmiştir. Her iki pazar da
bölgesel ve yerel alt-bölümlere ayrılabilir. Uluslararası pazar günümüzde
global/küresel pazar olarak nitelenmektedir. Bu küresel pazarda, yerellik bazen
ulus, çoğu kez ulus içindeki mahalli idareler kapsamındaki birim, bazen de
bölgesel anlamda ele alınmaktadır.
Kapitalist sermayenin askeri, ekonomik ve kültürel egemenlik
ilişkilerinden geçerek kurmayı büyük ölçüde başardığı küresel pazar günümüzün
gerçeklerinden biridir. Küreselleşme sermayenin global serüvenidir ve bu
serüvenin iletişimi ise sermayenin kendini satışıdır. Bu satış sermayenin değil
bütün insanlığın çıkarına ve iyiliğine olduğu görünümündedir. Bu görünümde, küreselleşen
üretim, dağıtım ve tüketim pazarıyla birlikte, insanlar küresel dünyanın
özgürlük ve demokratik katılma peşinde koşan mutlu üyeleri olarak sunulur.
Yerin kontrolü zamanın da örgütlenip sosyalleştirilmesini
zorunlu kılar. Üretim, dağıtım ve kulanım zamanları üzerindeki egemenlik yeni
teknolojik araçlarla çok daha etkin hale getirilmektedir. Günümüzde iletişim
teknolojileriyle yönetim ve kontrol zamanı kısaltılmıştır. Zaman ve yerin fethi
mülkiyet bağlamından bağımsız olarak sunulur ve iletişim ağlarıyla
bilgilendirilen, bu nedenle seçim özgürlüğüne sahip küresel bir dünyada
yaşadığımız müjdelenir. Bunu müjdeleyenlere göre, elektronik iletişim
araçlarındaki gelişmelerle, insanların lüks tüketim maddelerine sahip olmasıyla
ve "demokratik" ve "özgürlükçü" kültürle birlikte,
geleneksel, dışa kapalı köy global köy biçimine dönüştü. Global köyün insanları
televizyon sayesinde dünyanın her yerinde olup bitenlere (=nerede bir felaket,
cinayet, trafik kazası, sansasyon varsa onlara) anında şahit olmaktadır. Dünya
modern uydu iletişimi ve kapitalist üretim biçimindeki gelişmelerle bütünleşik
bir dünya oldu. Televizyon barışta ve savaşta kitlelerin "izleyici"
değil, katılımcı olduğu "iletişim devrimini" getirdi. "Körfez
Savaşı," Afganistan’a müdahale ve Irak’ın işgali karşılıklı bağımlılık
içindeki dünyanın iletişimle katıldığı, ilk global "kurtarış"
savaşları olarak sunuldu. Eski modeller, ideolojiler, kalıplar yok oldu.
İletişim devrimiyle küresel katılım başladı. Emperyalizm yerini gelişmişi
taklit ederek, onlardan yeni teknikleri ve bilgileri ve tecrübeleri transfer
ederek sağlanan küresel gelişmeye bıraktı.
Yer ve zamanın fethiyle gelen bu tür efsaneleştirmeler ve
masallar, kapitalizmin ve emperyalizmin ekonomik ve bilinç yönetimindeki
başarısının övgüsüdür. Aslında, iletişim teknolojilerinin devrimi araç üreticilerinin
globalleştirdikleri pazar devrimidir. Global köy olarak nitelenen dünya
reklamcıların reklamını yaptıkları tüketim mallarının üreticisi uluslararası
firmalar ve ortaklarının köyüdür. Bu köydeki insanların övünülen
"katılımı" kendi sömürüsüne tüketim seviyesinde, üretilmiş son-ürünün
kullanımındaki katılımıdır (=tüketim kalkınması). Ne Vietnam ne Körfez ne Afgan
ne de Irak işgallerinde televizyon kitlelerin arzularının belirlediği ve
uygulandığı bir araç veya alan olmuştur. Tam aksine, örneğin Körfez Savaşı’nda
ve Irak’ın işgalinde tümüyle askeri güçler tarafından kontrollü bir şekilde
verilen enformasyon çokluğu, bolluğu vardı. Bu bollukla global kentteki savaşa
katılan Amerikalılar (ve dünya) ne savaşın
ideolojisine ne de gidişine herhangi bir etkide bulunabilecek bir pozisyona
getirildiler; seyrederek ve seyrettirilerek global kentteki emperyalist petrol
çıkarları düzeninin Amerika’nın kontrolünde yeniden kurulmasına katıldılar. Bu
katılma “kamusal alana” burjuva sivil toplum örgütlerinden geçerek katılmadan
farklı görünse de sonuçta aynıdır: Burjuva sisteminin demokrasi ve özgürlük
satışını yapmak. McLuhan ve benzerlerinin iletişim teknolojilerinin
saptayıcılığı görüşü mülkiyet ilişkileri dışında ele alındığı için havada
kalmaktadır. İletişim teknolojileri materyal ilişkilerin saptayıcılığında
öncelikle toplumsal kontrol ve yönetimin bir aracıdır. Mattelart'ın belirttiği
gibi (1994) iletişim teknolojilerindeki gelişmeler (videolar, VCR'lar, kablo
TV, uydu gibi) hem dengesiz, tek taraflı teknolojik araç akımını hem de
alternatif gelişmelerin engellenmesini getirir ve egemenliği destekler
(Mattelart, 1992; Mattelart & Schmucler, 1985; Raboy, 1990.)
Pazarın tutulması ve yaygınlaşmasının ön koşullarından biri
uzayın kontrol ve kullanımıdır. Uzay
her tür amaç için gerekli ulaşım ve iletişim için önemli bir araçtır. Uzayın
kullanımı, ekonomik çıkarlar ve bu çıkarları destekleyen siyasal mekanizmaların
kurulması ve geliştirilmesine bağlı olarak gelir; frekansların bölüşümünden
“hava güvenlik sahalarının belirlenmesi,” ve korunması, sivil ve savaş amaçlı
kullanılmasına kadar değişir. Hava yolunun bölüşümü demek ulaşım (sivil ve
askeri rotaların) ve iletişim (radyo frekanslarının bölüşülmesi) kullanımı ve
sahipliği demektir. Telsiz telgraf, radyo ve televizyon yayınları yoluyla
iletişim havadan geçen radyo dalgaları üzerine yüklenmiş kodlarla/şifrelerle
yapılır. Çoğu ülkede teoride hava herkese aittir; kamunun malıdır. Uzaya
çıkıldığında bu mülkiyet uluslararası bir karakter alır. Bu sadece teoride
böyledir. Gerçekte, örneğin Türkiye’de hava ve uzay ekonomik gücü ellerinde
tutan iç ve dış güçlerin doğrudan veya dolaylı mülkiyeti ve kontrolü
altındadır.
Uluslararası soğuk savaşta (ideolojik propaganda ve bilinç
yönetiminde) özellikle radyo yaygın olarak kullanılmıştır. Bugün bu kullanım
artık dışarıdan yapılmaktan çok içte kurulan medya yayınlarının kullandığı
içerikle yapılmaktadır. Fakat casus radyo olarak niteleyebileceğimiz başka
ülkelere yönlendirilmiş kısa dalga yayınları propaganda amaçlı olarak devam
etmektedir. Gerçi bunların artık, Küba ve Kuzey Kore’ye yöneltilenler dışında
gereği kalmamıştır. Fakat paranoid alışkanlıklar hala Radyo Free Europe,
Amerika’nın Sesi gibi radyolarla devam etmektedir.
Uluslararası ekonomik ve diğer ilişkilerde yer gibi uzayın
kullanımı mal ve insan taşımında kullanılmaktadır. Bu nedenle, yer ve uzayın
kontrolü ham madde çıkartma, taşıma, işlenmiş ve işlenmemiş maddelerin akışının
sürekli ve güvenli olması, korsanların ve devletlerin gümrük ve vergi gibi
isimlerle isimlendirdiği haraçlar olmadan ucuz bir şekilde sağlanması için
önemlidir.
İnsan taşıma hem ekonomik (örneğin göçebe, yabancı işçi,
mevsimlik işçi gibi adlardaki ücretli kölelerin taşınması) hem de turizm adı
altında toplanan bir endüstriyel yapının zenginliği için gereklidir.
Uluslararası sıcak savaşta havanın kullanımı havadan ölüm
yağdırma ve istilayı sağlama ve bununla ilgili iletişim için önemlidir.
Telsiz, radyo, televizyon ve telekomünikasyon uluslararası
alanda ekonomik, siyasal, kültürel nedenlerle kullanıldığı için, bunlar
üzerinde havanın kullanımıyla ilgili mülkiyet haklarını düzenleme, yani
egemenlik mücadelesinde kendi çıkarına göre bir sistemi kabul ettirme,
uluslararası çatışmalar, anlaşmalar, anlaşmaları çiğnemeler (özellikle radyo
propagandası ve korsan yayınları yoluyla) ve yeniden anlaşmalarla devam
etmektedir.
Uluslararası ilişkilerde diplomasilerin, yardımların,
barışların, anlaşmaların ve anlaşmazlıkların, kısaca siyasal ve kültürel olanın
hepsinin ardında daima ekonomik çıkar hesapları yatar.
Teknolojik araç belli bir teknolojik yapının (bir toplumsal
birimin) kendi gereksinimlerini karşılamak için ürettiğidir. Bu araç
teknolojinin bir ürünü olduğu gibi diğer ürünlerin üretilmesinde kullanılabilir.
Hem bu araçlar hem de araçlarla üretilenlerin hepsi ekonomik veya siyasal
nitelikte olsa bile kültürel üründür. Kültürelliği belli bir teknolojik yapının
kendini ifade etme biçimi olmasındandır. Ekonomik ve siyasal olan aynı zamanda
kültüreldir. Kültürel olarak nitelenen de aynı zamanda ekonomik ve siyasaldır.
Birbirinden bağımsız, birbirinden ayrı iki şey değildir. Uluslar arasında en
yoğun ilişki bu kültürel araç ve ürünlerin üzerinde olandır.
19. yüzyılın ilk yarısından beri uluslararasında yeni
örgütlenmeler ve faaliyetler ağı gelişti. Sömürgelere örgüt ve örgütsel
yapıların ve ideolojilerin transferi sömürgelerin yönetimi için gerekli
görüldü. Sömürgeciler arasındaki mücadeleler uluslararası örgütlenmeler, devletler
ve özel teşebbüs arası anlaşmaları ortaya çıkardı. 1865'deki elektrik telgrafın
kullanımıyla ilgili anlaşmadan sonra, 1870-80 arasında 20, 1880-90 arasında 31,
1890-1900 arasında 61, 1900-1904 arasında 108 uluslar arası anlaşma yapıldı:
Evrensel Postal Union, Kızıl Haç; Evrensel zaman gibi (Mattelart, 1994). Bu
süreçlerdeki ilişkiler ve bu ilişkileri anlamlandıran iletişim "insanları
bir araya getiren" bağ olarak nitelendi. Yirminci yüzyılın başından beri
hızla gelişen iletişim teknolojisi ve faaliyetlerindeki ilerlemeler,
uluslararası ticaretin, iş bölümünün, doğrudan sömürgecilikten
yeni-sömürgeciliğe geçişle birlikte yeni örgütlenmeler ve ikili, gruplar ve
dünya çapında anlaşmalar ve birleşmeler biçiminde oldu.
Bu gelişmeleri öven egemen görüşe göre, uluslararası ham
madde ve bitmiş ürün akışı, alışverişi anlatır. Bu alışveriş ve bu alışverişi
geçekleştiren teknolojik yapılar insanlar arasındaki anlayışı, dayanışmayı ve
yakınlığı sağlayan araçlar rolünü oynar. Bu tabi tabansız bir iddiadır, çünkü
alışveriş kavramının geçerli olabilmesi için gerçek anlamıyla bir alışveriş
koşulunun olması gerekir. Mutlak kölelik, ücret köleliği, sömürgecilik gibi
egemenlik ilişkilerinde alışveriş yoktur; baskı, katma, katılma ve sömürü
vardır. Bir şeyi para verip satın alma alışverişin sadece en son halkasıdır.
Önemli olan bu alışverişin diğer halkalarıyla ilgili koşulları belirlemede güç
sahibi olabilmektir. Bu alışverişte Türkiye gibi ülkelerin yeraltı ve yerüstü
kaynak ve zenginlikleri dışa doğru akar. Bu alışveriş değildir; buna sömürü
denir.
Egemen düşünce yapısına göre, Batının ticari ve endüstriyel
yapısı ve kültürü medeniyeti ve ilerlemeyi temsil eder. Dolayısıyla, bu yapıyla
ve kültürle karşılaşmak ve yatmak medeniyet ve ilerlemeye gebelik yaratır.
Dünya özellikle 1990’lardan beri kendileriyle yatmış gebelerden doğan şimdi
büyümüş çocukların işbirliğiyle yeni-sömürgecilik koşullarını hızla
tamamlamaktadır. Böylece sermaye, işbirliği ve rekabetten geçerek
küreselleşirken, emeğin hareketliliği ve direnişi küresel-yerelleştirme
(glocalism) yoluyla yok edilmektedir.
İletişim teknolojileri denildiğinde genel bir teknolojik
yapının içindeki özel bir yapı anlatılır. Bu yapı teknolojik araçlar üreten ve
bu araçlarla aracılanmış iletişimi yaratan ve geliştiren yapıdır. Bu yapıda en
çok sözü edilen kitle iletişim araçları ve ürünleridir. Bunlara 2000’lerde cep
telefonları eklenmiştir. Egemen görüşlere göre bu yapılar insanlığın
gelişmesini dile getirir. Eleştiren görüşe göre iletişim teknolojisi, yapısal
transfer, profesyonel ideolojiler, ürün üretimi ve akışına bakıldığında tek
yönlü bir egemenlik ve dolayısıyla emperyalizm görünür. Bu nedenle, 1960'dan
beri uluslararası ilişkiler ideolojik emperyalizm, kültürel emperyalizm, yeni-emperyalizm,
medya emperyalizmi gibi kavramlarla betimlenmektedir.
Boyd-Barrett’ in belirttiği gibi (1977) medya emperyalizmi
bir ülkedeki medya içeriği veya mülkiyet, yapı ve dağıtımının, bir diğer ülke
veya ülkelerin medya çıkarları tarafından önemli dış baskılara tabi tutulması
sürecidir. Schiller 1976’da süreci kültürel açıdan ele almıştır: Kültürel
emperyalizm, bir toplumun modern dünya sistemine getiriliş süreçlerinin
toplamıdır; toplumun sosyal kurumları bu sistemin değer ve yapılarına benzeşir;
bunun gerçekleşmesi için toplumdaki egemen tabaka teşviklerle çekilir,
gerekirse baskı altına alınır, zorlanır ve hatta rüşvet verilir. İletişim
emperyalizmi kültürel emperyalizme götürür (Galtung (1979). Gelişmiş Batı
"feodal iletişim şebekeleri" üzerinde egemenlik kurmuştur.
Dengesizlik sürecinde, azgelişmişlerin yönetici elitleri kendileri gibi olan ülkelerden
haber alma yerine, gelişmişlerden haberle ilgilenirler. Batı az gelişmiş için
neyin habere değer olduğunu tanımlar; medya ile kullanıcılar olayları "batının
gözüyle" görmeye başlar; kültürel kimlik geriler, milli bağımsızlık
kaybolur ve siyasal bağımsızlık elden gider. Günümüzdeki uluslararası iletişim
düzeni reformla düzeltilemez. Reformcuların önerileri (yardım, plan, eğitim)
"kozmetik ameliyattır."
Teknolojinin orijini ve gelişmesi gibi, teknolojinin
nerelerde ve nasıl uygulanacağı da kendiliğinden ve istatistiksel olasılığa
bağlı olarak ortaya çıkmaz. İletişim teknoloji ve ürünlerinin üretimi, dağıtımı
ve tüketimine bakıldığında uluslararasında yoğun bir ilişki, egemenlik ve
mücadele ağları olduğu görülür. Bu ağlar diplomatik, soğuk ve sıcak savaş
ilişkilerini de içerir ve bu ilişkilerle ve bu ilişkilerin iletişimiyle bu
ağlarda egemenlikler ve mücadeleler dinamik bir şekilde sürdürülür.
Teknolojik-araç transferi fiziksel çevredeki etkileri,
finansmanı, yönetim ve idaresi, toplumdaki yerinin ve görevinin yasal
düzenlemesi, kullanılmasındaki profesyonelleşme, teknik eğitimi, bakımı,
geliştirme olanakları gibi çeşitli soru ve sorunları beraberinde getirir.
Teknoloji transferinde çok nadiren "tercihler" objektif toplumsal
çıkar ve gelişme kıstaslarına göre yapılır. Teknoloji transferi siyasal ve
ekonomik politikaların ve bunların ardındaki özel çıkarların çerçevesi içinde
yapılır. Bu özel çıkarlar genel çıkar olarak sunulur.
Teknolojik yapı ürettiği araçla birlikte, ondan önce veya
sonra, örgütsel biçimleri de yaratır. Teknolojik araç transferi demek aynı
zamanda örgütlü yapıda karar vermek ve çoğunlukla yapı transferi anlamına
gelir. Yapıların transferi ve gittikleri yerdeki örgütlenme ve iş yapış
biçimleri kendiliğinden olmaz. Egemenlik ilişkilerini yansıtır. Transfer
uluslararası ilişkilerdeki egemenlikleri anlatırken, içteki işleyiş biçimi bu
egemenliğin işbirliğindeki bir uzantısı olarak kendini gösterir.
Kapitalist medyanın çalışma tarzı belli örgütlenme, sahiplik,
kontrol, finans ve üretim şekilleriyle oluşur. Kapitalist ülkelerde iletişim
örgütlerinin belli bir biçimde şekillenmesi, sistemin üretimi kendi çıkarları,
değerleri ve pratikleri paralelinde biçimlendirmesindendir. İletişim araçları
gelişmiş kapitalist dünya tarafından, kendi yapılarının gereksinmelerine cevap
olarak geliştirilmiş ve şekillendirilmiştir. Diğer ülkelerin iletişim
sistemleri onların taklididir. Bu ülkeler iletişim sisteminde de gelişmenin
gerisinde bırakılırlar. Kendilerine özgü gelişme girişimleri yok edilmiştir.
"Kopyalama" veya "uyma-benzeme ve uydurma-benzetme" süreci,
böylece, güçlü gelişmiş ülkelerin ihracatı ve diğerlerinin ise ithalatı üzerine
kurulmuştur.
Örneğin, ilk egemen uluslararası haber ajanslarının
örgütlenme ve çalışma biçimi sonrakiler için egemen bir model olmuştur.
Hollywood film üretiminden dağıtımına kadar yüksek derecede profesyonelleşmiş
ve özelleşmiş iş bölümü oluşturdu. Bu endüstriyel yapıyı diğer ülkeler
çoğunlukla gıptayla kopyalamaya çalıştılar. Diğer ülkelerin film endüstrileri
uluslararası medya düzeninin dikey bütünleşmesinde alt kademede taklitçi
ve/veya dağıtıcı rol içinde hapsedildiler. Kendilerine özgü gelişme olanakları
pazar gerçeklerinin ve ideolojik egemenliğin saptayıcılığı karşısında büyük
ölçüde sınırlandı.
Kapitalist üretimde nitelik ve özellikle nicelik büyümesi (a)
artan kapitalist ürünlerin pazarlanıp satılması için sosyal iletişim sektörünün
ekonomik sömürüsünü, (b) farklı sosyal sınıfların oluşturduğu kitlelere
ulaşacak bir ideolojik çerçeveyi gerektirir. Bu çerçeve kapitalist sosyal
gerçeğin kapitalist sınıfın çıkarları yönünde yorumlanmasını sağlar. Bu da
(eğitimin ve) kitle iletişiminin bu amaçla kullanılmasını zorunlu kılar.
Dolayısıyla, medyanın yaradılışı, yapısı ve kullanılış biçimi kapitalin
hareketine uyumludur. Özel sistem medyasında bunun gerçekleşmesi için özel bir
gayret sarf etmeye gerek yoktur. Bu sırada devletler iletişim endüstrisi ve
kapitalist sınıfın tümünün çıkarları arasında arabuluculuk yapar. Bu
arabuluculuk genellikle teknik sorun ve çatışmaların halledilmesinde, iletişim
üretimi, dağıtımı ve kullanımının yasal düzenlenmesinde kendini gösterir.
Teknolojik araç ve yapı transferi aynı zamanda örgütsel iş
yapış biçimlerini, iş ve dünya görüşünü ve ideolojik/kültürel varsayımları da
beraberinde getirir. Profesyonellik teknolojik araç ve ürün transferine paralel
olarak ithal edilmiş bir iş yapış biçimidir. Bu biçimle birlikte profesyonel
kültür ve ideoloji de gelir. Bu ideoloji yerel iş yapış biçimi üzerine
oturtulur ve bu karışımdan melez bir yapı doğar. Bu melez yapı hem transfer
edilenin hem de yerel olanın en bayağılaşmış ve etikten en yoksun biçimlerini
ifade eder. Örgütlerdeki profesyonellik özellikle işletme ve iletişim
alanlarındaki egemen kuramlar ve araştırmaları yapan benzer profesyoneller
tarafından beslenir.
Schiller’in "İletişim ve Kültürel Egemenlik" kitabının
önsözündeki açıklamasında belirttiği gibi, gerçi egemenliğin ekonomik ölçüleri
(kapitalin ve pazarın kontrolü, uluslararası finansın alt-yapısı) artan bir
şekilde iyice anlaşılmaktadır; fakat kültürel iletişimdeki güç kaynakları daha
yeni anlaşılmaya başlanmaktadır. Bilinci etkileyen güçler bir toplumun
kendisinin ve amaçlarının karakteri ve yönünün önemli belirleyicileridir. Bir
ulus içinde ve uluslararasında mallar, mallarla ve ilişkilerle ilgili iletişim
akışı, özellikle gelişmiş ve egemenlik altındakiler arasındaki akış, çok büyük
bir öneme sahiptir. Yıllarca verilen bağımsızlık savaşı kazanıldığında, bu
kazanç görünüşte yok edilen, fakat aslında kalan egemen güçten alınan değerler
ve amaçlar tarafından biçimlendirilirse, doğrudan kolonicilikten yeni
koloniciliğe geçiş olur. Yeni sömürgeciliğin siyasal ve ekonomik yapısı ve
kültürel egemenliğinde ilişkiler ve iletişimin kaynağı, karakteri ve içeriği,
değişen ölçülerde, doğrudan kolonicilikteki zenginliklerin bölüşümü, üretim,
dağıtım ve tüketim yapısını yansıtır. Yeni sömürgecilikte ulusların
zenginliklerini gasp edenler birbirinin çıkarını destekleyici yoğun bir
işbirliği içine girmişlerdir. Buna küreselleşme denmektedir.
Uluslararası ilişkilerde turizm önemli bir yer alır.
Günümüzde ulus içi ve uluslararası bağlamda en çok iletişilen ilişkilerden biri
de yabancı turizm ve turizmle kalkınma konusudur. Turizm, uluslararası
ilişkiler ve bu ilişkilerin iletişimiyle belli bir dünyayı ve bu dünyanın çıkar
koşulunu anlatır. Bu anlatım uluslararası sömürüyü ve bu sömürünün teknolojik
ve örgütlü yapısını destekleyen sahte imajlar ve ifadelerle doludur.
Turizm, en masum tanımıyla, ulus içi ve uluslararası
ilişkiler ve iletişimde belli ölçüde örgütlü bir biçimde yürütülen, fakat büyük
ölçüde örgütlenmemiş insanların ülke içi ve ülkeler arasında kısa dönemli gidiş
gelişlerini anlatır.
Turizm iletişimi planlama safhasından tamamlanış safhasına kadar bireylerin (a)
örgütlü turizm ve ulaşım firmalarıyla ekonomik ilişkilerini, (b) kendi ve
gittikleri çevreyle ilişkilerini ve iletişimlerini içerir. Turizm örgütsüz
görünmesine ve öyle sunulmasına rağmen, güçlü bir endüstrinin ve ilgili
endüstrilerin güdülendirdiği bir yapıdır. Diğer kapitalist endüstriyel yapılar gibi,
nicelik ve nitelik bakımlarından dengesiz, hegemonyacı ve sömürgen bir yapıya
sahiptir. Turizmle belli ekonomik ve kültürel ilişki biçimleri oluşur, üretilir
ve yeniden üretilir.
Turizmin iletişimi en azından iki zıt görüşle
anlamlandırılır: Her ikisi de kültürel ilişki temelinden hareket ederler. Fakat
hareket noktasından itibaren ayrı yönlere giderler. (1) Turizm de spor gibi
siyasal anlamdan uzak sadece "rekreasyon” faaliyeti olarak görülür. Turizm
faaliyeti "eğlence, iyi vakit geçirme, dinlenme, seyahat' olarak nitelenir
ve değer yargısız olarak gösterilir. Bu “zararsız” turizm faaliyetleri,
kapitalist kültürün temel şizofrenisinin kendini gösterdiği kompleks sembolsel
temsilleri içerir (MacCannell, 1976). (2) Turizm ilişkileri kültürel, ekonomik ve
siyasal egemenlik ilişkileridir (Bakhtin, 1981; Voloshinov, 1973; Schiller,
1976). Bu ilişkiler sürecinde, zengin tarihiyle Anadolu, güzel kıyıları ve mavi
denizi, yerel halkın elinden alınır, sermaye tarafından para karşılığı
"kullanılmaya" sunulur. Böylece ülkenin hem materyal varlıkları hem
de tarihi ticari mal olarak kullanıma arz edilir. Yerel olan her şey (seks
turizmiyle kızlar ve çocuklar dahil) kullanılmak, tüketilmek, seyredilmek,
denenmek, tecrübelenmek ve akla gelen her tür hizmet için vardır.
Turizm ilişkisinde siyasal güç turizm endüstrilerinin
egemenliğini kolaylaştırma ve teşvik etme görevi yapar. Turizm üretim ve
ilişkisiyle sadece oteller, moteller, pansiyonlar, restoranlar, sayfiye
yerleri, barlar, pavyonlar, eğlence yerleri, turizm taşımacılığı ve acenteleri
yaratılmaz, aynı zamanda yerel kültür yok edilerek onun yerine asalak mevsimlik
ekonomiyle birlikte asalak bir kültür yaratılır. Bu asalak kültürün insanının
bir zamanlar ecdatlarının kullandığı doğa ellerinden alınır. Bu insanlar kendi
topraklarından ve çevrelerini kullanmaktan özel turizm ve kamu tesislerinin
kurulmasıyla yoksun edilirler. Turizm endüstrisinin üretim koşullarına göre,
kışın yatıp yazın sömürüye ve kendi sömürüsüne katılma zorunda bırakılan
ücretli/maaşlı köleler veya satıcılar durumuna sokulurlar.
Turizm faaliyetlerini bütün yıla yaymak amacıyla, kitle
turizminin yapıldığı yerlerin dışına insanlar ekoturizm, doğa turizmi,
alternatif turizm gibi isimler altında çekilmektedir. Bu tür turizm ile kitle
turizmi dışında kalan yöreler ekonomik ve çevresel talana açılmaktadır. Bu
talan, doğal olarak, kırsal alanda kalkınma olarak sunulmaktadır. Her zamanki
gibi kaç kişinin kalkınması, kimin sırtından ve ne pahasına bir kalkınma olduğu
yanıltıcı bir şekilde iletiliyor.
Ekoturizm dahil turizm sanayisinin yerel olduğu sahtedir;
çünkü bu sanayinin yerellikle ilişkisi yereli hammadde ve ucuz işgücü olarak
sömürmesi biçimindedir. Turizmle yerelde değiştirilen doğal, çevresel ve
ekonomik peyzaj, yerelin dışından gelen güçlerin, uluslararası sermaye dahil,
faaliyet ve çıkar yapısını ve biçimlendirmesini yansıtır. Bu peyzajda yerel,
gelişen değil, gerçekte gelişmesi tek bir alana hapsedilerek durdurulandır.
Yerel halkın elinden toprakları alınmakta, bu alanlardan dışarı sürülmektedir. Turizm
hizmetleri sunan ekonomik örgütlenmelerin sahipleri yerel halk/köylü değildir.
Schiller'in belirttiği gibi (1976), turizm genellikle uluslararası şirketler
olan tekelci sermaye (ve onların iç ortakları) için gelir kaynağıdır.
Turizmle kültürel alışveriş olduğu iddiası da temelsiz bir
bilinç yönetimi oyunudur. Turizmde gidenleri ve gelenleri ele aldığımızda,
Türkiye’ye gelen kendi kültürünü ve dünya görüşünü getiriyor ve geri dönerken,
en iyi şekliyle, güzel ve egzotik duygularla dolu bir biçimde gidiyor. Türkiye
gibi ülkelerden gidenler "içlerindeki Batı" ile giderler ve içleri ve
bavulları Batı’yla dolu olarak gelirler. Burada alışveriş nerede? Yabancı
turistler gittikleri yerde halka ne veriyor ve onları nelerden mahrum
bırakıyor? Bir ülke turizm denilen asalak ve mevsimlik bir faaliyetle nasıl
kalkınabilir? Büyük payın uluslararası şirketlere gittiği turizmle Türkiye
nasıl zenginler? Turizm sermayesinin parası hangi sanayinin kurulmasını sağladı
şimdiye kadar? Hangi ülke turizm sermayesinden geçerek sanayileşti ve kalkındı?
İspanya diyorlar, öyle mi? Yunanistan mı? Brezilya mı? ABD mi?
İnsanların uluslararasında geniş gruplar halinde akışı
çeşitli nedenlerle olan geçici veya devamlı kalmayı amaçlayan göçlerle
olmuştur. Göçmenlik, göçmen işçiler, beyin göçü ve beyin kurutma gibi kavramlar
bu tür uluslararası ilişkiyi ve iletişimi betimlerler.
İşçi göçü ve yabancı işçi kavramı ve ilişkisi, İngiliz
emperyalizminin ucuz işçi kullanarak sermaye birikiminde icat ettiği ve “köleliğe
son” propagandasıyla desteklediği bir ekonomik sömürü tarzıdır (Erdoğan, 1997).
Uluslararası işçi kullanımı yeni değildir ve kölelikle başlar. Kapitalizmin
gelişmesiyle ucuz işgücü biçimine dönüştürülen kölelikte, artık Afrika'dan
insanları avlayarak köleleştirme son bulmuştur. Onun yerini önce belli süre
için kontratla diğer ülkelerden getirilen işçiler almıştır. Ardından göçebe ve
yabancı işçi biçimi gelişmiştir. Bugün kapitalist pazarın yarattığı yoksunluk
ve yoksulluk koşullarında, insanları zorla köleleştirme biçim değiştirdi: Çaresizlik
ve çıkmaz içine sokulan kitlelerden oluşan serbest-kölelik var artık.
Uluslararası ilişki ve bu ilişkiyle gelen, bu ilişkinin
biçimine özgü iletişim biçimini kapitalist ideoloji fırsat eşitliği, özgürlük,
demokrasi ve pozitif kültürel kontak olarak niteleyen bir biçimde iletir.
Sermaye için oldukça görevsel olan bu ileti biçiminin altında gerçekte sadece
ekonomik sömürü yatmaz, aynı zamanda, örneğin Alman halkını yönetmede, kendi
sorunlarını çözme ve toplumdaki sorunlara kendi dışında neden göstermede iç
siyasal politika gündeminin saptanması ve yürütülmesi bağdaş kurup oturur.
Böylece, hunharca sömürülen yabancı işçiler Alman işçi sınıfının işsizliğinin
nedeni yapılır. Alman işçi sınıfının bir bölümü Türk işçilere saldırmaya
hazırlanır ve saldırır. Türk hükümeti tepki gösterir. Bütün Türkiye tepki
gösterir. Faşizm kınanır. "Demokratik" ve "doğru" çözüm
yolları aranır. İletişim araçları haber verir. Tartışmalar artar. Bunlar
olurken gene Alman dazlak işsiz durumdadır. Gene Türk işçisi gurbette ağır
koşullarda dişini tırnağına takmış çalışmaya devam eder. Gene enflasyon, gene
soygun, gene bölücüler, işçi ücretleri ve memur maaşları ve dengeler nutukları
sürer. Özlüce, yabancı işçiler (a) ekonomik sömürü aracı ve (b) toplumsal
sorunlarda suçlu diye gösterilen taşlama keçileri olarak kullanılır.
Kapitalizmin kendini satışında
(kendini en ileri ve en mükemmel, en cazibeli gösterişinde) yabancı işçiler
önemli bir rol oynamışlardır: Yabancı-işçilerin ülkelerine geri döndüklerinde
kendilerini değerli bir "şey" olarak satarak köyünün/kasabasının
insanından üstünlük taslaması, kapitalizmin materyal ilişkiler dünyasında
ezilenin kendinden gelir bakımından aşağıda olan diğer bir ezilene karşı ezme
iletişimi girişimidir. Durmadan tekmelenen Almancının köyünde caka satışı,
dünya gerçeğinin güce bağımlı olarak ezme ve tekmelenme olduğunu benimseyen ve
evindeki kediden, karısından ve çocuğundan başka ezebilecek insanlar buluşunun
verdiği psikolojik doyumun dışa vuruş şeklidir. Bu tür kasılarak gezişle
yapılan sözsüz iletişimin anlamı, işçi/köylü sınıfının içinde yanlış
pozisyonlandırılmış ve yanlış yönlendirilmiş çekemezlik, hınç ve düşmanlık
ilişkilerinin yaratıldığıdır. Yanlış pozisyonlandırma ve yönlendirme sadece
ideolojik egemenlikle olmaz; daha etken olarak, materyal ilişkilerdeki
pozisyonlandırmada (kişinin yaptığı iş, tuttuğu mevkide) olur. Devletin
maaşlı-köle polislerini ücretli-köle grevcilere saldırtması, kapitalist
materyal ilişkilerin örgütlenmeyle pozisyonlandırarak yarattığı gerçeği
anlatır. Bu gerçek, bir polisin yaptığından kıvanç duyması, saldırmak için can
atması, dayak atmaktan doyum sağlaması özelliğini aldığında, kişinin kendine ve
kendi gibi insanlara düşmanlığına dönüşür. Dıştan getirilen anlayış ve ilişki
tarzı ve içte ücretli ve maaşlı kölelik durumuna düşürülmüş insanları
pozisyonlandırmanın getirdiği "benim durumum benim altımdakilerden daha
iyi" değerlendirme tarzıyla, insanın pozisyonuna ve pozisyonun bağlı
olduğu kölelik sistemine sarılışı, insanlar arası dayanışma kurulmasını
önleyici bir rol oynar.
Uluslararası iletişimin, özellikle
kitle iletişim araçları, moda ve reklam endüstrileriyle gelen sonuçlarından
biri de, insan ilişkilerinde tüketim kültürünün, geçiciliğin, dayanışma
zayıflığının, güvensizliğin ve yüzeydeliğin egemen olmasıdır. Günümüz
gençliğinin değer sistemine baktığımızda, uluslararası pazarın ticari
kültürünün yansımalarını görme olasılığı çok fazladır. Bu durum günlük yaşamda
geyik yapma dahil, ciddi ilişkilere kadar olan her alanda uluslararası pazarın
imajları, beklentileri, sevileri, tercihleri, iyileri, umutları vb olarak
insanlardan geçerek sürdürülmekte ve yaygınlaştırılmaktadır. Endüstriyel
pazarın tüketim değerlerinin egemenliği altındaki insanın entelektüel seviyesi
ve bilinci, hayatın tadını Coca Cola’dan alan ergenlik çağında
dondurulmaktadır. Buna da post-modern durum adı verilerek çekicilik kazandırılmaktadır.
Uluslararası iletişimde kitle iletişimi,
siyasal iletişim, turizm, halkla ilişkiler, reklamcılık, işçi göçü gibi
yönetimsel ilişkiler dışında kalan ve en fazla göz ardı edilen konu geniş
kitlelerin mücadeleleridir. Uluslararası bağlamda yoksullaştırılmış kitlelerin
mücadelelerinden en kapsamlı olanı bağımsızlık mücadeleleri olmuştur.
Bağımsızlık mücadeleleri tarihi, yaşanan kölelik türlerine karşı başkaldırı
tarihi olarak özetlenebilir. İnsanlık tarihi bu tür başkaldırılarla dolu bir
tarihtir. Yirminci yüzyılın ikinci yarısından hemen sonra, özellikle ulusal
bağımsızlık mücadeleleriyle eski sömürgeciliğin son bulup yerini emperyalizmin
yeni-sömürgecilik biçiminin almaya başlamasıyla, bağımsızlık savaşları da yeni
bir biçime dönüştü: Emperyalizmin bir ülke içindeki egemen güçlerle yürüttüğü
sömürüye karşı mücadele oldu. Bu mücadeleler 1960'larda gerilla savaşı olarak
başlamış, 1970'lerde güçlenmiş, buna çevre sorunu eklenmiş ve günümüzde
sermayenin kontrol ettiği her faaliyet alanında devam etmektedir. Bu savaşın
bir diğer şekli işçi/köylü partilerinin kurulması, bastırılması ve kontrolü
şeklinde olmaktadır. Yerel iç savaşların bir biçimi de, tarih boyu
imparatorluklar içindeki farklı kavimlerin egemen yapıya karşı direnişi
olmuştur. Bu direniş milli burjuvazilerin kuruluşundan beri belli bir azınlık
ırkın kendi kültürel ve siyasal bağımlılığını elde etme mücadelesi biçiminde
olmaktadır. Bazıları bunu iç-sömürgeciliğe karşı bağımsızlık mücadelesi olarak
nitelemektedir. Bu mücadelede taban ırktır ve kolayca burjuva ırkçılığına
dönüşebilir ki bu genellikle şimdiye kadar böyle olmuştur. Irk tabanlı
bağımsızlık mücadeleleri, egemen siyasal ve pazar mekanizmalarının, durumu
kendi avantajlarına kullanmaya çalıştığı (ve kullandığı) verimli bir alandır.
Emperyalizme karşı mücadelede egemen güçlerin bu mücadeleyi kontrolü ancak yeni
bir sistem arayışındaki belirsizliği sömürerek düşman gruplar yaratmasıyla
olabilir. Bunda da epey başarılı olmuşlardır. Bu başarının ölçüsü de bir ülkede
mücadele verenlerin asıl amacı bırakıp birbirine düşmelerinde, bölünüp
parçalanmalarında ve hatta post-modernizm ve "karşılıklı bağımlılık”
anlayışıyla gelen "vazgeçmede" görürüz.
Bağımsızlık mücadelesinin biçim değiştirmesiyle birlikte,
egemen güçlerin baskı metotları ve sorunları da değişti. Şimdi halk ile halk
içindeki "vatan düşmanını ve bölücüyü" ayırt etmek zorlaştı. Ayrıca,
polis ve ordunun silahlı yok etme ve kontrol hareketleri kentsel gerilla
faaliyetlerinde halkın arasında, halkın gözü önünde, kırsal alanda ise
köylülerin evlerinde, tarlalarında, dağlarında olmaktadır. Bu da aynı anda iki
sonuç çıkarır: (a) halk arasında korku ve sindirme, (b) çeşitli karşıtlık
hislerinin güçlenmesi ve birikimi (ki buna ırkçı birikim de dahildir).
Emperyalist güçlerle el ele yürütülen modern iç savaşta
düşmanı halktan ayırt etme zordur. Eğer iç savaş bir ırkın bağımsızlık arayışıysa,
genellikle o ırkın hepsini potansiyel düşman olarak görmeyle sorun çözülür.
(Zaten işçi sınıfı ta başından beri düşman olarak
görülmektedir.) Bunun yanında, bu ırktan egemen düzene düşman olmadıklarını
göstermeleri zorlanır ki bu zorlama da köylerin yakılması, sürülmesi, kitleler
halinde yok edilmesi, boşaltılıp başka bölgelere taşınması gibi politikaları
getirmiştir. Eğer iç savaş gerilla savaşı biçimindeyse, kentte olan, ancak
teşkilat içindeki işbirlikçilerin istihbarat iletişimiyle veya bir faaliyetleri
sırasında halktan ayırt edilir. Kent dışında olan
ise kontrol bölgeleri üzerinde kurulan baskıyla ve Fransızların 1950’lerin
ortasında Cezayir'in bağımsızlık savaşında kullanmalarıyla başlayan ve
Vietnam'da Amerikalıların da kullandığı "pasifikasyon" politikasıdır.
Pasifikasyonda kullanılan metotlar (a) Hitler’i, Goebbels’i ve ülkenin faşist
liderliğinin yazdıklarını okutan ve dinleten eğitim ve ideolojik propaganda;
(b) köylerin boşaltılarak başka yerlere taşınması ve kontrol altında tutulması;
(c) şüphelileri işkenceyle konuşturularak istihbarat toplama ki bu kentlerde de
öğrencileri ve gençleri toplayarak işkence ve öldürmeye kadar çeşitlenir; (d)
şüphelileri ve "teröristleri” yasal süreçlerle kafa ağrıtmadan hemen orda
veya başka yerde fiziksel olarak yok etme (örneğin Arjantin’de ve Şili'de
gençliğin düşman ilan edilmesi ve sistematik olarak yok edilmesi; Elbette,
sömürünün ırkı, ırkçılığı ve rengi paradır. Paranın (sömürünün) politikasının
en başlarında ise ırkçılığın kullanımı ve gerektiğinde kışkırtılması gelir.
Emperyalizmin bilimi özellikle İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra
bağımsızlık savaşlarına karşı tedbirlerde etken bir rol oynama çabasına girdi.
Bunun için yoğun araştırmalar yapıldı ve günümüzde, örneğin değer
araştırmalarıyla bu devam etmektedir.
Her gün sürekli yürütülen örgütlü etkinliklerde iletişim
faaliyetlerini idealleştiren değerler sistemi, iş kültürü, profesyonel
ideolojiler ve iletişim politikaları dışa bağımlılığın kurulması ve
yayılmasının başarı koşuludur.