İletişim ilişkileri ve güç uygulaması
gelişigüzel bir biçimde olmaz: Amaçlı bir sonuç için güdülen ve basitten
karmaşığa kadar değişen politikalarla olur. Politika bir anlık tek bir amaçla
ilgili olabilir, veya tekrarlanan belli bir süreyi
içerebilir. Hatta, ev işi içine hapsedilmiş "ev
kadınının" erkek-kocasıyla iletişimindeki "idare etme"
politikası gibi, firmalarda çocuk sömürüsünün “çırak usta ilişkisi” gibi, hayat
boyu deneyimlerle kazanılmış sistemli ilişkiler ve tepki biçimlerini içeren ve
kuşaktan kuşağa aktarılan bir sürekliliğe sahip olabilir.
İletişim politikası ilgili amaçların
saptanması, araçların belirlenmesi, planların yapılması, kaynakların tahsisi,
uygulamalar, denetim ve etki\sonuç araştırmaları ile gelen iletişim
ilişkilerinin yürütülme biçimidir. İletişim politikasının zorunlu olarak makro
seviyede planlı olarak hazırlanmış olması gerekmez. Her iletişimde insan
bilinçli veya bilinçsiz olarak belli durumlarda belli iletişim politikaları
uygular. Buradan iletişim politikasıyla ilgili ilk önemli özellik ortaya çıkar:
İletişim politikası her durumda, koşulda ve iletişimde aynı olmayabilir.
Kişisel seviyeden başlayarak uluslararası seviyeye kadar değişen politikalar
vardır. Her seviyedeki iletişim politikası iletişimin ekonomik, siyasal ve
kültürel politikası olarak ayrılarak incelenebilir.
Politikalar (1) örneğin aile içinde,
firmada, parlamentoda belli örgütlü yapılar ve ilişkiler içinde saptanır;
dolayısıyla, tüm katılanların arzularının özgür ifadesi olma olasılığı çok
azdır; (2) İlişkideki güç durumunu yansıtır; (3) Politikalarda hazırlanma,
uygulama ve sonuçlar süreci vardır ve bu süreçler
her zaman birbiriyle uyum içinde değildir. Politikaların uygulanması safhasında
da hazırlanışı sırasındaki güç mücadelesi devam eder. Hazırlanışta güçlerini
(ve amaçlarını) arzu ettikleri gibi gerçekleştiremeyenler, bunu uygulanışta
gerçekleştirmeye çalışırlar. Dolayısıyla, planla iletişilen politika uygulamaya
gelindiğinde egemen faaliyetler ağında amaçlandığı gibi gerçekleşebilir veya
uygulanması engellenebilir; Ya da olduğundan ve amaçlandığından başka biçimde
uygulanabilir. Bu politikalar, günlük yaşamda, önceden planlanmamış
alışkanlıklar ve çeşitli kültürel pratikler, "normal" ilişki
biçimleri olarak görünürler. Çoğu kez kafa yorup plan yapma gereği
duyulmaksızın yürütülür. Bu, bireylerin "normal koşullarda"
güttükleri günlük ilişki ve iletişim politikasıdır. Normal koşullar dışında,
örneğin gerginlik durumlarında, gene kişisel alışkanlıkların ve kültürel
yapının kısıtlayıcı ve yönetici olarak rol oynadığını, düşünerek ve planlayarak
karar verildiğini görürüz.
Toplumsal politikalar gerçek anlamını
tasarlanmış ve politika olarak sunulan biçimlerinde değil, daha çok faaliyetler
ağı içinde uygulanışı, sonuçları ve sonuçlara tepkiler içinde
anlamlandırılmalıdır. Örneğin bir iletişim politikasının birinci maddesinde:
"Bu bir demokratik ve özgür iletişim kurmayı ve geliştirmeyi ve yürütmeyi
amaçlayan politikadır" yazılması, uygulamada bu politikanın dendiği gibi
olduğunu veya olacağını anlatmaz. Politikalar gerçek anlamını iletişimdeki
anlatımla bulmaz, sembollerle olan anlatımın dayandığı, çıkıp geldiği materyal
ilişkiler düzeni içindeki günlük faaliyetlerde gerçek anlamını bulur.
Her ülkenin devlet politikasının
saptanışı ve uygulanmasında dünyada ülkeler arasındaki ilişkilerde, ülkenin
tuttuğu yere bağımlı olarak gelen, uluslararası belirleyicilik vardır.
Dolayısıyla, politikaların her seviyesi ve biçiminde bağımsızlık (veya
bağımlılık) ölçüsü güç ilişkilerine göre anlam bulur, belirlenir. Örneğin
serbest akım politikası Amerikan iletişim örgütlerinin ortak çıkarlarını
uluslararası alanda, bu örgütlerin kendi girişimleriyle, Amerikan siyasal
sisteminin dış politikalarıyla ve Amerikan ve Batı sermayesinin egemenliğindeki
uluslararası örgütlerin faaliyetleriyle yürütülür. Serbest akım politikası
sadece enformasyonun serbest akımı değil aynı zamanda ekonomik pazar
ilişkilerinde serbestliği anlatır ve destekler. Dünya ülkeleri bu politikaya
karşı direnmişler, fakat 1980’lerin ikinci yarısından sonra direnişin yerini
katılma almaya başlamıştır. Avrupa Topluluğunda "koruma" politikaları
1990'larda ortak yeni kararların alınması ve politikaların saptanmasıyla
sonuçlanmıştır. Örneğin, Avrupa Topluluğu komisyonu ilk kez 3 Eylül 1989'da
Avrupa ülkelerine giren televizyon ürünlerine kota koymuş ve doğal olarak
Amerikanın tepkisiyle karşılaşmıştır. Türkiye gibi ülkelerde ise, 1980'lere
kadar iletişim politikaları basında özel teşebbüs ve yayında ise devlet
tarafından düzenleniyordu. Basın politikaları batı tipi gazetecilik pratikleri
ve Amerikan profesyonel ideolojisini taklide yönelmiştir. Yayın sistemi ise
burjuva milliyetçiliğini ve batı kültür değerlerini benimseyen ve yayan bir
politikaya sahipti. Fakat bu devlet politikası Amerikan biçimi örgütlenme
değil, yüzyıllardır ilişkide bulunulan Avrupa siyasal ve ekonomik örgütlenme
kültürünün hizmet ideolojisi ile birlikte gelmiştir.
1980'lerde global
iletişim firmaları uluslararası faaliyetlerini artırdılar. IBM, AT&T,
Bertelsmann, Sony, NEC, Murdock imparatorluğu, ITT gibi belli başlı firmalar
bütün dünyadaki ülkelerde iletişim politikalarının saptanması ve uygulanmasında
güçlü ağılıklarını artan bir şekilde hissettirmeye başladılar. Küreselleşme,
özelleştirme ve deragulasyonla birlikte sahnede yabancı şirketler, ortakçılar,
reklam şirketleri ve yeni iletişim sermayesi ön plana geldi.
Böylece, iletişim politikaları tekelci pazar çatışmalarının ve anlaşmalarının
egemenliği altına girmeye başladı. Bu durum geleneksel kamu servisi ile yeni
güçler arasında çatışma ve gerginlikler ortaya çıkardı. Örneğin televizyon
alanında gerginlik ekonomik ve endüstriyel politika
çıkarlarıyla kültürel ve sosyal ilgiler arasında olmaktadır: Dyson ve
Humpreys'ın tartışmalarında belirttiği gibi (1990), Amerikan "Coca Cola
medeniyetiyle" "Avrupa’nın kültürel kimliğinin erozyonu"
çatışmaları devam etmektedir. Türkiye'de ekonomik ve
endüstriyel yan kamu servisini beceriksizlikle, halkın ihtiyaçlarına duyarsızlıkla
suçlamışlar ve alternatif olarak iletişim özgürlüğü propagandasıyla gelmiştir.
Böylece, özel teşebbüs ideolojisi hem ekonomik hem de kültürel politikayı özel
teşebbüsün "halka istediğini verdiğini" iddia eden ideolojisiyle
çözümlemeye çalışmaktadır. Geleneksel kamu servisini savunanlar ise kültürel
gelenekleri koruma ve özel teşebbüsün kar amacını sosyal amaçlar önüne
getirmeme üzerinde durarak savunu yapmaktadır. Özelleştirme sorunu deregülasyon
baskıları, meşru ve gayri-meşru endüstri-politika uygulamaları, devleti
yasaların meşruluğunu koruma veya soruşturma durumuyla karşı karşıya
bırakmıştır. Ortaya çıkan gerginlik ve çatışmalar ve güç mücadelesi, devleti
iletişim politikasında fikir birliğini yeniden kurma girişimlerinde oldukça
ciddi meşrulaştırma sorunlarıyla yüz yüze bıraktı. Eğer korsanlık yapan bir
grup halk olsaydı, devlet özel timleri, polisi veya orduyu saldırtıp, fikir
birliğini kolayca sağlardı. Fakat devletin karşılaştığı güç devletin kendisinin
iletişim politikasının ve örgütlenmesinin meşruluğunu soruşturan, devletin kendini
belirleyen güçler ve bu güçlerin uluslararası ortaklarıydı. Ayrıca, bu ortaklar
devletin kendi içinde de yer almaktaydı. Kaçınılmaz sonuç elbette devletin
iletişim politikalarını yeniden gözden geçirmesi ve güç ilişkileri ayarlaması
yapmasıdır. Devlet ve kamu sektörü 1980'lerden beri, eskisinden çok daha yoğun
olarak, dünya pazarındaki "pay rekabetine" artan bir şekilde hem güç
hem de ekonomik-zenginlik aracı olarak çekilmektedirler. Kapitalist devletler
için bu çekilme "pay rekabetidir." Fakat Türkiye ve benzeri devletler
için, sorun "pay rekabetinin" konusu olmaktır (yani üzerinde pay
artırma rekabetinin yapıldığı "kaynağın"
devleti olmaktır.)