Kapitalist
medya haberciliği ülke içi ve ülkeler arası sermayenin gelişmesinin, bu
gelişmede belli ideolojik ve kültürel (belli dünya görüşünün, umutların,
mutlukların, dostların ve düşmanların vs) alt yapıların hazırlanması ve
tutulmasında önemli bir rol oynar. Kapitalist medya profesyonelliği egemen
sermaye sisteminin hem materyal hem de ideolojik günlük pratiklerinin belli
biçimlerde sürekli sergilendiği bir alandır.
Liberal
Burjuva gazeteciliğinin ve haberciliğinin en belirgin yanlarından biri (örneğin
New York Times, AP, UPI, BBC) gerçeklere tıpa tıp
uyan, çoğu kez gazetecinin kişisel duygusallından arındırılmış bir yazılım
biçimi ve profesyonelliği getirmesidir. Hangi gerçeklere uyan? her gerçeğe değil, dikkatle seçilmiş gerçeklere... Burjuva
medya profesyonelliğinin gerçekleri çeşitli profesyonel kaideler, kurallar,
ahlak, haber anlayışı, haberlerin gündeme alınmasındaki sıralamadaki
standartlaşmalarla sermayenin ideolojisinin çerçevelediği bir uyum ve eleştiri
alanı içine sıkıştırılır. Örneğin bu ideolojinin belirlediği
haber-profesyonelliğinde her gün gazetelerin ilk sayfalarını cinayetler,
dedikodular, hırsızlıklar,kazalar, siyasetçiler
hakkında sansasyonel haberler seçilmiş-gerçekler saptırılmadan, olduğu gibi
sunulur. Gelişmiş burjuva medya profesyonelleri çok ender olarak yalan söyler:
büyük çoğunlukla doğruyu yazar ve bundan övünç duyar. Seçilmiş gerçeklerin oluş
biçimini yüzeysel bir şekilde "olduğu gibi yansıtan" bu kendini
beğenmiş ve kendi kendini hakli çıkaran profesyonellik, seçtiği olayları
çarpıcı bir şekilde, uydurmadan, kendi "yanlılığını" katmadan, belli mekaniksel
kurallar içinde kanlı, canlı ve heyecan verici bir şekilde sunar: Sunum biter.
İnsanlık tarihi de bu birbirinden ilişkisiz, birbirinden kopuk, anlık olaylar
kalabalığının sunumuyla başlar ve biter. Ertesi gün ve her gün, aynı
profesyonel pratikler ayrı ve yeni bir tarih gibi sunulur. Gerçekte günlük
profesyonel pratikler "tarih tekerrürden ibarettir" ideolojisini en
açık bir şekilde kanıtlayan faaliyetler çemberidir. Böylece profesyonel
ideoloji pratikleriyle insan yanında insanlık tarihi de katledilerek tekrarlanan
değişmezlikler zincirine vurulur.
Eğer
BBC, AP, UPI uluslararası bir güvenirliliğe sahipse, bunun nedeni dünyanın
gerçeklerini yansıttığından değil, yansıttığı olayları "yalan
söylüyor" dedirtmeyecek biçimde yansıttığından dolayıdır. Bugün, eğer Reader's Digest (Bütün Dünya)
denilen dergi dünyanın her yerinde el kitabı gibi, kılavuz gibi,
kullanılıyorsa, bunun nedeni, ne bir olayı ne bir demeci, ne de bir söyleşiyi,
"gene uyduruyor, tahrif ediyor" dedirtmeyecek bir biçimde, yutmaya
hazır ve kolayca hazmedilecek bir şekilde sunmasındadır. Bütün Dünya sermayenin
sözcülüğünü ve geniş kitlelerin çıkarlarını savunan düşünce tarzlarına karşı
düşmanlığını, sermayeyi ve kitleleri doğrudan karşılaştırarak ve çarpıştırarak
yapmaz: Seçilmiş olayları kapitalist ideolojinin bireyci ve toplumculuğa düşman
hikayeleme biçimiyle dolaylı olarak ve (bazen gerçek
olmayan) gerçek hayat örnekleriyle yapar.
Burjuva
medya profesyonel pratiklerinde (günlük gazete, tv,
radyo sunumlarında) cinayetler ve caniler ve de kurbanlar hemen her zaman işçi,
memur ve köylü sınıfının insanlarıdır. Neden? çünkü
kapitalist ideolojiye göre, aşağı sınıflar suç işleme psikolojik-potansiyeline
sahiptirler ve bu potansiyeli sık sık kullanırlar.
Kapitalist sınıflar veya bu sınıfların temsilcileri "beautiful
people\güzel insan" olarak sunulur. Bu nedenle,
Çankaya, Gazi Osman Paşa semtlerinden, Hilton'dan ve Sheriton'dan
verilen haberler "beautiful people"
haberleridir. Bu sınıfın suçları sadece birkaç nadir olay olarak nitelenir ve
kaliteli, milletin ağzının suyunu akıtan, çoğu kişiyi kıskandıran ve "vay
be, helal olsun, herife bak" dedirten vurgunlar ve seks maceralarıdır.
"Adi suçlar" egemen ideoloji tarafından tanımlanır: Bu tanımlama
sonucu kapitalist sınıfın insanları adi suçlu olmadan arındırılır: Üretim
araçlarını elinde tutan ve toplumsal üretimin üzerine yatarak insan kitlelerini
yoksunluk ve yoksulluk içinde yaşatan kapitalist terörizm demokrasi ve
kapitalist terörist de işveren olur. Benim kapitalist terörizmle ne demek
istediğimi her gün ekmeğini kazanma mücadelesinde hakaret edilenler, itilenler,
kötüye kullanılanlar, ezilenler, ve işini kaybetme
korkusuyla yaşayanlar çok iyi bilir.
Adi
suçlar "aşağı" sınıflara yüklenirken, olayların oluş nedenleri
psikolojik alana indirgenir, geçmişten yoksun veya geçmişi kişileştirip
masallaştıran, seksileştiren, çarpıcı bir biçime sokulur. Böylece, kapitalist
düzenin her an ve her saniye insanlığa karşı işlediği suçlar yok sayılır,
ortadan kaldırılır. Onların yerine her an her saniye kurban edilen, ezilen, sömürülen
insanların bazılarının birbirine karşı işledikleri suçlar toplumun ana
sorunları yapılır. Böylece ücretli\maaşlı ve işsiz durumundaki sınıflar bir kez
daha kurban edilir: Öte yandan, her gün haber olması gereken fakat haber
olmayan gerçek haberler, bu profesyonellik ideolojisi dışında bırakılır. Bu
dışta bırakmayı, New York times gazetesinin ana
sloganı en iyi şekilde özetler: All the News that's
fit to print. Hemen her
ülkede kapitalist sınıfların suçları "baskıya sığmaz." Herhalde çok
büyük olduğundan olmalı... Yok, büyüklüğünden değil, egemen güçlerin kendi
faaliyetlerini suç olarak nitelememesinden dolayıdır: İşyerlerindeki ölümler,
Eğer sunulursa, sanki kaçınılmaz bir olay gibi sunulur. Her yıl her ülkede
binlerce insan iş yeri "kazalarında" sakat kalır. Milyonlarca insan
her yıl işyerinden kaptıkları hastalıktan ölür. Bunlar sadece özel
istatistiklerde kalır. Haber bile olmaz. Bu "kaçınılmazın haber değeri
haberin ideolojik terazisinde yer bile almaz. Neden? Çünkü bu kaçınılmazlıkla
sermayenin büyümesi (veya karının azalması) arasında direk ilişki var da ondan.
Türkiye'ye sanayiyi getirdiğini övünen sözde-otomobil
sanayicilerinin ürettiği arabaların kurşunlu benzin kullanması, uluslararası
petrol firmalarının Türkiye'yi yüksek fiyat politikalarıyla soyması yanında
gelişmiş ülkelerde satılması suç olan kurşunlu benzini satarak her yıl Türkiye
gibi ülkelerde milyonlarca çocuğun beyin tahrişine neden olması ve sayısız
insanlara acılı ve yavaş ölüm hediye etmesi suç sayılmaz. Neden?
Demokrasi ve özgürlük var da ondan!! Ne demokrasisi?
Ne özgürlüğü? Sermayenin kendini seçip seçtirdiği demokrasi ve serbest
teşebbüsün serbestçe insanları sömürme yanında işyeri ve çevre kirliliğiyle
öldürme ve sakatlama özgürlüğü... Ne zaman kapitalist sınıfın
günlük egemen üretim, dağıtım ve pazarlama faaliyetleri, uyguladığı sefillik
ücret politikası, işyeri ve çevre peyzajının insanlık dışı ve tehlikeli durumu,
çalışanların çiğnenen hakları, bozulan sağlığı, sakatlanmalar, ölümler,
fabrikalarında ve iş yerlerinde uyguladığı günlük baskı ve terör, işten
atılmalar, anlaşmaları ve yasaları çiğnemeler, asgari ücret, fazla mesai,
tatil, bayram ve hastalık ödemeleri yapmaması egemen kitle iletişim araçlarında
haber olur? Bunların haber olabilmesi için iki şarttan birinin veya ikisinin
aynı anda olması gerekir: (1) Facia\felaket, ayaklanma, yürüyüş, gösteri gibi
nicelik bakımından "büyük" bir olayın olması... Gelişmiş ülkelerdeki
profesyonel gazetecilikçe bu niceliksel büyüklük, diğer haber seçimlerinde
olduğu gibi, standart bir biçimde "formülleştirilmiştir." (2)
Kapitalist düzenin insanlığı ve insanlığın geleceğini son sıraya koyan günlük
terörüne karşı girişilen örgütlü hareketler veya "adi suç" olarak
nitelenecek bir girişim (örneğin "işten atıldığı için, patronunu salatalık
gibi doğrama"). Bu sunum biçimi de, gelişmiş ülkelerdeki haber
profesyonelliğinde kalıplaşmış formüllere dayanılarak sunulur. Dolayısıyla,
haber profesyonelliği ham maddeyi (toplanan enformasyonu, olan olayı) kurulu
gazetecilik düzenin standartlaştırılmış formüllerini uygulayarak bu formüllerin
belirlediği kalıplar içine yerleştirip bir bütün oluşturmaktır.
Herhangi
bir şey haber olduğunda, sadece bu şeyin niteliksel değerlendirilmesi yapılmaz,
aynı zamanda, bu şeyin haber olmasıyla diğer bir şey ya haber olmadan çıkar, ya
haber olma olanağını, kalıplaşmış öncelikler nedeniyle yitirir, ya bu haberle
dolaylı olarak değersizleştirilir ya da haber olacağı veya haber olduğu akla
bile gelmez. Her günkü haberlere bakın, ne demek istediğimi kolayca anlarsınız.
Gazetecilik
ve haber profesyonelliği materyal ve ideolojik mücadelenin verildiği çok önemli
bir alandır. Kalem ve kılıcın çarpıştığı yer olmaktan çoktan çıktı: Ne zaman
kalem ve kılıç çarpıştı ki? Hem ilk hem de orta çağlarda, egemen kalem daima
egemen güçlerin gönüllü veya gönülsüz tutsağı olmuştur. Bugün bu tutsakların
bazıları yüksek ücretle\maaşla mideden geçerek gönülden bağlı modern köleler
durumundadır. En kötüsü de, efendilerine ve kendi tüketici yaşam biçimine bakıp
kendini özgür ve efendi sanan köleler... Bugün kılıcın sahibi egemen güçler
kutsal kitapların ve beyinleri biçimlendirmenin (ve Dolayısıyla davranışları
yönetmenin) acil önceliğini dünden daha çok anladılar: Laiklik adına tekmeleyip
attıkları din tüccarlığı, kesin bilim adına gülünç bulup hor gördükleri hurafe,
batıl inanç, para-psikoloji, altıncı his, şans, kader ve kısmet,
"dokuz-yüzü-çevir-gazı-yanmasın, ve sermayenin
beyin ticareti ve kontrolü bile gittikçe yoğun bir şekilde toplumsal gündemde
ön planda tutulmaktadır. Tabi bu sırada yeni 'yatırım" alanları ve süper
kar olanakları açıldı. Şimdi emperyalizm ve sömürü Walt
Disneyle, Müslümanlara tanrıyı unutturup "sen
birincisin" dedirterek Tanrının elinden birinciliği alan STAR'la, kanal üçle beşle altıyla, yüzlerce çeşit çocuk
oyuncakları, öğretim ve eğitim araçlarıyla, çocuklara bile "Ben özel
FM'imi isterim" dedirten anlayış yapısını aşılayan sayısız faaliyetlerle,
sermayenin bekçiliğini yapan kahraman "barışçı" ordularla ve
profesyonel katillerin kiralandığı "dirliği ve birliği sağlayan" özel
timlerle, uluslararası şirketlerin ve ortaklarının çıkarlarının biçim
değiştirerek yansıdığı siyasal yürütme organları ve özellikle uluslararasılaşan devlet reisleriyle gelmektedir (Bugün emperyalizmin dilini konuşmayan ve sömürüde önemli
yatırımı ve hissesi olmayan başbakan ve devlet başkanı dünyada kaldı mı acaba?
Büyük belediye reisleri bile uluslararası soygundan paylarını almaktadır.) Bunu yaparken de, kılıç terörün sembolü olarak değil,
demokrasi ve özgürlük sembolü olarak sunulmaktadır: Yutarsan. Yutanlar veya
zorunlu olarak yutup köşeyi dönme hayalleriyle hayallenenler
ya kahvede tavla atmakta ya da vatan hizmetinde veya vatanın ve milletin
bütünlüğü adına ırksal veya dinsel azınlıkları kendi sefil ve ezilmiş durumuna
neden olarak görerek ya da hıncını alacak bir güçsüz bulmanın sevinciyle
ezmekte alet olmaktadır. Yutanlar için modern teknoloji bin bir tür haplar
üretmektedir. Yutmayanlar, yani insanlık tarihinde insanlığın
insanca gelişmesinde itici ve değişimci rolünü oynama mücadelesine kendince
katılanlar için ise bir sürü "modern" yasalar, adaletin
adaletsizliğini görüp şaşı falan olmasın diye gözünün sargıyla kapatıldığı
adalet sistemleri, televizyonlu ve kütüphaneli hücreler, yaratıcılığın doruğuna
çıkarak ürettiği en son teknolojik işkence aletleri ve metotları, özel timler
kurarak suikastlar ve katliam biçimleri geliştirilmiş ve kullanılmaktadır.
Kapitalizmden
olduğu gibi, liberal burjuva medya profesyonel ideolojisi ve pratiklerinden,
neyi nasıl yapıp yapmamızı da içeren, öğreneceğimiz çok şey var.
İrfan
Erdoğan
New
York, Mart 24, 1995